AYDINLATMA TERİMLERİ
Aydınlatma ile ilgili tüm teknik terimler ve bu terimlerin anlamları.
Lümen (lm):
Işık Akısı birimidir. Işık akısı, bir ışık kaynağından çıkan ve normal gözün spektral duyarlılık eğrisine göre değerlendirilen enerji akısına denir. Bir ışık kaynağının sahip olduğu toplam Lümen, ‘küre’ adı verilen özel bir ekipmanla ölçülür.
Lüks (lux veya lx):
Aydınlık düzeyi birimidir. Bir yüzeydeki ışık şiddetini ifade etmek için kullanılır.
Aydınlık (düzeyi ) kısaca, birim alana düşen ışık akısı olarak tanımlanabilir. 1 m²’lik bir yüzeye düşen ışık akısı 1 lm ise, bu yüzey üzerinde oluşan aydınlık ( düzeyi ) 1 lux ya da 1lm/m²’dir.
Aydınlık (düzeyi ) kısaca, birim alana düşen ışık akısı olarak tanımlanabilir. 1 m²’lik bir yüzeye düşen ışık akısı 1 lm ise, bu yüzey üzerinde oluşan aydınlık ( düzeyi ) 1 lux ya da 1lm/m²’dir.
Bir yüzeyde oluşan aydınlık ( düzeyi ), yüzeyin türüne bağlı değildir. Yüzeyin yansıtma özelliği ne olursa olsun, örneğin, yüzey siyah ya da beyaz olsun; aydınlık ( düzeyi ) yalnız yüzey üzerine gelen ışık akısı yoğunluğuna bağlıdır.
Bir yüzeydeki toplam ışık şiddetini ölçmek için Lüksmetre adı verilen ışık ölçer kullanılır.
Candela (cd)
Işık şiddetinin birimidir. Her doğrultuya göre düzgün bir şekilde ışık yayan ve 1 steradyan’lık uzay açısı içinden bir lm’lik Işık akısı geçiren bir noktasal ışık kaynağının ışık şiddeti, bir cd’dır diyebiliriz.
Parıltı (cd/m2 veya Nit)
Parıltı, gözü etkileyen bir ışık kaynağının ışıksal büyüklüğü ile ilgilidir. Işık kaynağı bir birincil ışık kaynağı ise, bu büyüklük, kaynağın gözlemleme doğrultusundaki ışık şiddeti “I” ile doğru, bu şiddeti oluşturan kaynağın görülen alanı “Sg” ile ters orantılıdır. Belirli bir gözlemleme doğrultusunda 1 cd ışık şiddeti doğuran ve bu doğrultuya dik düzlem üzerindeki izdüşümü (görülen alan) 1 m² olan bir yüzeyin parıltısı 1 nit (cd/m²) ‘dir.
İkincil ışık kaynaklarının parıltısı; bu yüzeylerdeki aydınlık (düzeyi) ile yüzeylerin ışık yansıtma ya da ışık geçirme çarpanlarının bir fonksiyonudur. Görülen bir yüzey üzerindeki aydınlık (düzeyi) 1 lux (lm/m²) ise, yüzeyin ışık yansıtma ya da ışık yansıtma çarpanları ile çarpımının ” ” sayısına bölümü parıltı, 1 nit (cd/m²) olarak elde edilir.
Işık Açısı (Derece – °):
Bir ışık kaynağından çıkan ışık ışınlarının etkin olarak hangi yönde yayılma yaptığını ifade eder.
LED ‘ler dışında tüm ışık kaynakları, her yöne ışık yayılması yaparlar. Fakat bu ışık kaynakları, belirli yansıtıcılar kullanılarak ışık açısı kontrol edilebilir hale getirilebilirler.
LED ‘ler dışında tüm ışık kaynakları, her yöne ışık yayılması yaparlar. Fakat bu ışık kaynakları, belirli yansıtıcılar kullanılarak ışık açısı kontrol edilebilir hale getirilebilirler.
10° ≈ 45° = Vurgu Aydınlatması
60° ≈ 120° = Genel Aydınlatma
Watt (W):
Uluslararası standart güç birimidir. Bir voltluk (V) elektriksel potansiyel farkta bir amperlik (A) akım geçtiğinde yapılan elektriksel iş, bir Watt eder.
- CIE: Uluslararası Aydınlatma Komisyonu (Commission Internationale de L’eclairage)
- Işık Kirliliği: Işığın, enerji savurganlığına neden olacak, astronomi gözlemlerini engelleyecek ve doğal hayatı bozucu tehlikeler oluşturacak şekilde, yanlış yerde, yanlış miktarda, yanlış yönde ve yanlış zamanda kullanılmasıdır.
- Uzay açı: İçinden kısmi ışık akısı geçen koni veya piramit şeklindeki uzay parçasına denir. Birimi steradyan (sr)’dır.
- Işık Dağılım (Polar Fotometri) Eğrisi: Noktasal bir ışık kaynağından geçen düzlem üzerinde, kaynağın çeşitli doğrultulardaki ışık şiddetlerinin uç noktalarının geometrik yeridir.
- Armatür Verimi (η): Bir aydınlatma armatüründen çıkan ışık akısının armatür içindeki lambanın ürettiği ışık akısına oranıdır.
- Üst Yarı Uzay Işık Akısı Oranı (ULOR): Armatürün üst yarı uzaya yaydığı ışık akısının, içindeki lambanın ürettiği ışık akısına oranıdır.
- Alt Yarı Uzay Işık Akısı Oranı (DLOR): Armatürün alt yarı uzaya yaydığı ışık akısının, içindeki lambanın ürettiği ışık akısına oranıdır.
- Koruma Derecesi: Aydınlatma armatürlerinin toza, katı cisimlere ve suya, neme karşı dayanıklılıklarının göstergesidir. Uluslararası kabullere göre IPX1X2 kodları ile gösterilir. Koruma derecesindeki ilk rakam (X1) katı cisimlere, ikinci rakam (X2) ise suya karşı koruma derecesini gösterir (TS 3033).
- Ekranlı Armatür: Maksimum ışık şiddeti düşeyle 65°’lik açıda sınırlandırılmış, üst yarı uzaya hiç ışık yaymayan (ULOR = 0) aydınlatma armatürü.
- Yarı-ekranlı Armatür: Maksimum ışık şiddeti düşeyle 75°’lik açıda sınırlandırılmış, üst yarı uzaya gönderdiği ışık akısı % 10’dan fazla olmayan (ULOR ≤%10) aydınlatma armatürü.
- Ekransız Armatür: Maksimum ışık şiddeti belli bir açı ile sınırlandırılmamış olan, ancak düşeyle 90°lik açıda ışık şiddeti, içindeki lambanın/lambaların ışık akısı ne olursa olsun, 1000 cd’yı aşmayan armatür.
- Ekonomik Ömür: Bir tesisteki lambaların 100 saat kullanımdan sonraki toplam ışık akılarının, lambaların kullanılmaz hale gelmeleri ve ışık akılarındaki azalmalarından dolayı yaklaşık %30 değer kaybettiği ana kadar geçen süredir.
- Etkinlik Faktörü (e): Işık kaynağının etkinlik faktörü, kaynaktan çıkan toplam ışık akısının kaynağın gücüne oranıdır. Birimi lümen/watt (lm/w) dır.
- Işık ve Işınım: Işık, insan gözünde parıltılı bir duyum uyandıran, yani görülebilen, elektromanyetik ışınımın adıdır. 360 ile 830 nm arasındaki elektromanyetik ışınım, tayfının çok küçük bir parçasıdır.
- Işık akısı Φ: (Birim: Lümen (lm) ) Işık akısı (Φ) olarak, ışık kaynağından verilen ve tayfsal göz hassasiyeti ile değerlendirilen ışıyan güç olarak adlandırılır.
- Işık Şiddeti I: (Birim: Candela (cd) ) Bir ışık kaynağı, ışıksal akısını Φ genelde çeşitli yönlere ve değişik şiddette yayar. Belli bir yönde yayılan ışığın yoğunluğu, ışık şiddeti I olarak adlandırılır.
- Aydınlık Düzeyi E: (Birim: Lux (lx) )Aydınlık şiddeti E, düşen ışıksal akının aydınlatılacak yüzeye olan oranını bildirir. Aydınlık şiddeti, 1 Lm değerindeki ışık akısının 1 m² yüzeye eşit yayılmış şekilde düştüğü durumda 1 lx değerindedir.
- Renk Sıcaklığı: (Birim: Kelvin (K) ) Bir ışık kaynağının renk sıcaklığı, “Kara projektör” ile tanımlanır ve “Planck’ın geometrik yeri” ile gösterilir. “Sıcak projektör”ün sıcaklığı arttığında, mavi rengin tayf içerisindeki payı büyür, kırmızının payı azalır. Sıcak beyaz bir ışığa sahip bir akkor lamba örneğin 2700 K değere sahipken, aynı değer bir gün ışığı flüoresan lambasında 6000 K olmaktadır.
- Işık Rengi: Işık rengi, renk sıcaklığı ile de tarif edilmektedir. Burada üç ana grup bulunmaktadır:
- Sıcak beyaz < 3300 K (ww)
- Doğal beyaz 3300-5000 K (nw)
- Beyaz Işık > 5000 K. (tw)
- Aynı ışık rengine rağmen, lambalar, ışıklarının tayfsal bileşimleri nedeniyle çok farklı renksel geriverim özelliklerine sahiptirler.
- Renksel Geriverim: Kullanılan yere ve görüş amacına bağlı olarak, yapay ışığın, renk algılamanın olabildiğince hassas gerçekleşmesini (gün ışığında olduğu gibi) sağlanması gerekir. Bunun için ölçüt, bir ışık kaynağının renksel geriverim özellikleridir. Bu özellikler “Genel Renksel Geriverim Endeksi”nde Rа olarak ifade edilirler.
- Ra = 100 değerine sahip bir ışık kaynağı tüm renkleri, referans ışık kaynağı altındaki gibi optimal gösterir. Veya Ra değeri azaldıkça renklerin doğru olarak yansıması da giderek azalacaktır.
RENKLER
Öncelikle ışık renklerinden başlamamız gerekir. Bu renk de güneş ışığıdır. Işık bir enerji türüdür. Görme olayı ışıkla gerçekleşir. Cisme gelen ışık, cisimden yansıyarak göze gelirse cisim görünür. Ama bu cisim bir ışık kaynağı ise, hangi ortamda olursa olsun, çevresine ışık verdiğinden karanlıkta olsa da görülür. Işığın yayılması için ortam gerekmez; ışık, boşlukta da yayılır. Işık kaynağından çıkan ışık ışınları, homojen ve saydam ortamda ise doğrular halinde yayılır.
1. Maddeler üzerlerine düşen ışığı yansıtıp yansıtmamalarına göre üçe ayrılır: Üzerine düşen ışığı geçirebilen maddelere saydam maddeler denir. Ör: Cam, su, hava.
2. Üzerine düşen ışığın bir kısmını geçirebilen maddeler yarı saydam maddeler denir. Ör: Yağlı kâğıt, buzlu cam.
3. Üzerine düşen ışığı hiç geçirmeyen maddelere ise opak (saydam olmayan) maddeler denir.
Işık Bir Enerjidir: Metal bir çubuk ısıtılınca önce kızarır ve zayıf bir ışık yayar. Isıtılmaya devam edilirse akkor haline gelir. Bu olayda ısı enerjisinin bir kısmı ışığa dönüşmektedir. Işığın bir enerji olduğunu kanıtlayan bir başka olay da Dünyaya ısı ve ışık olarak ulaşan güneş enerjisidir. Güneş ışığı hesap makineleri, uzay araçları, tekneler gibi birçok sistemin çalışmasında enerji kaynağı olarak kullanılmaktadır.
Işık enerjisi; radyometre cihazı ile hareket, güneş pili ile elektrik, güneş panelleri ile ısı enerjilerine dönüştürülebilir.
Işık Kaynakları: Işık kaynakları sıcak ve soğuk olmak üzere ikiye ayrılır. Güneş, ampul, mum gibi kaynaklar sıcak, floresan, lamba, ateş böceği gibi kaynaklar soğuk ışık kaynaklarıdır. Sıcak ışık kaynakları çevresini ısıtır. Güneşten dünyaya gelen ışık, üzerine düştüğü maddeye enerjisini aktarır. Işık, madde ile etkileşmesi sonucu soğurulabilir.
Soğurulma, ışığın madde tarafından emilmesi olduğu için soğurulan ışık enerjisi ile madde ısınır. Isınan maddenin ise sıcaklığı artar.(Soğurma: Maddelerin ışığı tutup, ısıya dönüştürmesine denir.) Koyu renkli cisimler, üzerlerine düşen ışığın büyük bir kısmını soğururlar. Açık renkli cisimler ise üzerlerine düşen ışığın büyük bir kısmını yansıtır, az bir kısmını soğururlar. Bu yüzden koyu renkler, açık renklerden daha çabuk ısınır.